بررسی کارایی استفاده از واحدهای ژئومورفولوژی در ارزیابی فرسایش و رسوب (مطالعه موردی حوضه آبخیز بوجان)

حوضه های آبخیز در ایران از نظر زمین شناسی، ناهمواری، اقلیم و سایر عوامل موثر در امر فرسایش بسیار متفاوت هستند، بطوریکه ارزیابی فرسایش و اولویت بندی اراضی در روش استفاده از واحدهای هیدرولوژیکی را با مشکل مواجه می سازند. با توجه به مطالعات انجام یافته، بین پوشش گیاهی، خاک و واحدهای ژئومرفولوژی ارتباط بسیار نزدیکی وجود دارد و دخالت این عوامل نیز در فرایند فرسایش و تولید رسوب قطعی است. تحقیق حاضر، شناخت ویژگی واحدهای ژئومرفولوژی را جهت ارزیابی میزان فرسایش و رسوب ضروری می داند، بطوریکه بتوان از آن بعنوان مدل و پلان کار استفاده نمود.برای این منظور، یکی از زیر حوضه های کوچک سد لتیان به مساحد 8/2946 هکتار انتخاب شد و با استفاده از معیارهای جنس سنگ و عوامل توپوگرافی یعنی ارتفاع، شیب و جهت جغرافیایی دامنه ها، به کمک نقشه های توپوگرافی، عکس های هوایی با مقیاس 1:20000 و مشاهدات صحرایی، سیمای ژئومرفولوژی منطقه به سه واحد اصلی کوهستان، کوهپایه و تپه ماهوری و دره نهشته های رودخانه ای و 28 واحد فرعی تقسیم بندی گردید که ره یک مشخصات و ویژگیهای مخصوص به خود دراند. در تعیین و تفکیک این واحدها و پردازش اطلاعات، از نرم افزارها ‏‎gis‎‏ نیز استفاده شده است. برای تخمین مقدار فرسایش در واحدهای مذکور و امکان طبقه بندی اراضی بر مبنای ویژگیهای کیفی، به طبقه بندی بر اساس معیارهای کمی، با یک دید همه جانبه از کلیه عوامل موثر، از رش پسیاک استفاده شده است.ارزیابی فرسایش و رسوبدیه اراضی منطقه با تعیین و استفاده از واحدهای همگن ژئومرفولوژی ثابت کرده است که فرضیات تحقیق درباره سرعت، دقت عمل بیشتر، تشخیص مهمترین عوامل فرسایش و بحرانی ترین نواحی از نظر تولید رسوب، تعیین روابط و نحوه توزیع مکانی فرسایش خاک در سطح منطقه و ... صحیح می باشد.در این روش، میزان رسوب ویژه کل منطقه 13/17 تن در هکتار برآورد شده که با میزان متوسط رسوبگذاری مخزن سد 6/94 درصد همخوانی نشان داده و در مقایسه با سایر منابع و اطلاعات موجود به آمار ایستگاه رسوب سنجی نزدیکتر است. همچنین تحلیل های رگرسیون چند متغیره و یافتن رابطه بین وضعیت فعلی فرسایش (یا عمل مشاهده شده) بعنوان متغیر وابسته و سایر عوامل فرسایش (یا عوامل محاسبه شده) بعنوان متغیرهای مستقل، بیانگر وجود همبستگی در سطح معنی دار بالایی است و از بین آنها، متغیرهای خاک، پوشش زمین و توپوگرافی از اهمیت بیشتری برخوردار هستند.